ગાંધી સાહિત્યની ગંગા : નારાયણ દેસાઈ

Abstract

મહાદેવભાઈ દેસાઈના સુપુત્ર નારાયણ દેસાઈનો જન્મ ૨૪ ડિસેમ્બર, ૧૯૨૪ના રોજ ગુજરાતમાં વલસાડ મુકામે થયો હતો. તેમણે ગાંધી-વિનોબા-જયપ્રકાશ નારાયણની જંગમ વિદ્યાપીઠમાં કેળવણી પ્રાપ્ત કરી હતી. આખું આયખું તેમણે ખાદી, નઈ તાલીમ, ભૂદાન, શાંતિસેના અને અહિંસક આંદોલનમાં વિતાવ્યું હતું. ૧૯૪૭માં વેડછીમાં ગ્રામશાળા શરૂ કરીને ૧૯૫૨ સુધી નઈ તાલીમના માર્ગે શિક્ષણના પ્રયોગો કરી શિક્ષકધર્મ બજાવ્યો હતો. ૧૯પરમાં વિનોબા પ્રેરિત ભૂદાન આંદોલનમાં નેતૃત્વ લઈને તેમણે ગુજરાતમાં પગપાળા યાત્રાઓ કરી હતી. તેમણે ‘ભૂમિપુત્ર' નામનું મુખપત્ર શરૂ કર્યું હતું અને ૧૯૫૯ સુધી તંત્રીપદ શોભાવ્યું હતું. ૧૯૮૧માં વેડછી મુકામે સંપૂર્ણક્રાંતિ વિદ્યાલયની સ્થાપના કરી હતી. વર્ષ ૨૦૦૭થી ૨૦૦૯ દરમિયાન પ્રમુખ તરીકે તેમણે ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. ૨૦૦૭થી ૨૦૧૫ સુધી તેમણે કુલપતિ તરીકે ગુજરાત વિદ્યાપીઠને મૂળ ધ્યેયો પર આગળ વધવા માટે માર્ગદર્શન પૂરું પાડ્યું હતું. ૨૦૦૪ પછીનું જીવન તેમણે ગાંધીકથાઓ કહેવામાં ગાળ્યું હતું અને ૧૧૬ જેટલી ગાંધીકથાઓ દેશવિદેશમાં કરીને ૧૫ માર્ચ, ૨૦૧૫ના રોજ વેડછીની વાલ્મીકિ નદીના કિનારે તેમનો દેહ પંચમહાભૂતમાં વિલીન થયો. સંપાદન, નવલકથા, ગીત, જીવનચરિત્ર, રેખાચિત્ર, પત્ર, નાટક એમ બહુવિધ સાહિત્ય સ્વરૂપોમાં તેમણે ખેડાણ કર્યું છે. અનુવાદક અને ચરિત્રકાર તરીકે તેમની કલમ સોળે કળાએ ખીલી છે. “સંત સેવતાં સુકૃત વાધે’, ‘સોનાર બાંગ્લા', ‘અગ્નિકુંડમાં ઊગેલું ગુલાબ” અને “મારું જીવન એ જ મારી વાણી” એ તેમની યશોદા કૃતિઓ છે. તેમનાં સંપાદનોની સુરભિ વાચકને પ્રસન્નચિત્ત કરી મૂકે છે. તેમણે લખેલાં પુસ્તકોના દેશવિદેશની અનેક ભાષામાં અનુવાદો પણ થયા છે. સાહિત્યિક પ્રદાન બદલ તેમને ગુજરાતી સાહિત્ય અકાદમી એવોર્ડ, ભારતીય સાહિત્ય અકાદમી એવોર્ડ, દર્શક એવોર્ડ, કાલેલકર એવોર્ડ અને મૂર્તિદવી ઍવૉર્ડ મળ્યા છે સાથે જ નર્મદ સુવર્ણચંદ્રક, રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક પણ એનાયત થયા છે.